ایتھے ہک جگہ اسب شریف دے ناں نال مشہور اے۔ اسدے بارے وچ دسیا جاندا اے کہ ایتھے ہک راجہ اسبارخا ناں دا ہویا اے جیہڑا ہندوواں دی مذہبی کتاب رگ وید دے لکھاریاں وچوں اے۔ حالے وی ایتھے اس دے قلعے دے آثار موجود اہن تے کشمیری راجگاں دے زمانے دے مندر وی مشہور اہن۔ ایہناں دا سلسلہ کٹاس دے مندراں نال ملدا اے۔
اج کل ایتھے ای پہاڑ دے نال ہک پِنڈ اے جِسدا ناں وڑچھا اے۔ ایتھے ویدی دور یعنی قبل مسیح وچ ایتھے ہک راجہ ورچا ناں دا ہویا اے۔ اوہنے آریاں دے راجہ اندر نوں شکست دتی۔ اس دی ساری فوج عورتاں دی آہی۔ اوہ ایتھوں دا مقامی راجہ آہ تے آریاں دے خلاف آہ۔ ایہہ رگ وید دی مشہور لڑائی جیہڑی دو راجیاں دی لڑائی دسی ویندی اے وچ شامل آہ۔
ایتھے پہاڑاں دے وچ قدیم زمانے دیاں بے شمار قِراں سارے ای کوہستان نمک وچ کھلریاں ہویاں اہن۔ جیہناں وچوں ہک اوپری قِر وی اے جیہڑی 20x20 فٹ اے تے اوپری گل ایہہ ہے اس دے لہندے آلے پاسے ہک ڈاٹ دار دروازہ اے تے اندر جھات پائیے تاں دو سرنگاں نظر آؤندیاں اہن۔ ماہرین نے دسیا کہ ایہہ کوئی خاندانی مشترکہ قِر اے۔ جد کوئی مر ویندا تے اسنوں ساڑ کے اسدیاں ہڈیاں بھانڈے وچ پا کے سرنگ دے ذریعے اگانہہ رکھ آؤندی اہن۔ ہک بندے دسیا کہ ہک بندہ اندر وڑیا تے اس بھانڈیاں وچ ہڈیاں ویکھیاں اہن۔ انجے اتھے جیہڑیاں میاں اہن انہاں تے کھجور، مصلا تے کوزہ بنے ہوئے اہن۔ کدائیں اجیہیاں قِراں وی اہن جیہناں تے جانوراں دے ماڈل بنے ہوئے اہن۔
ایتھے پہاڑاں وچوں کروڑاں سال پہلے دے جانوراں دے قیمتی فاسلز ملدے اہن اس واسطے اسنوں قدرتی عجائب گھر آکھیا ویندا اے۔
مغلاں دے دور وچ اس علاقے نوں وڈی اہمیت رہی۔ مغلاں توں پہلاں سکندر یونانی ساڈے دریا جہلم وچوں بیڑیاں تے سوار ہو کے فوجاں نوں واپس لے گیا۔ مغلاں نے اس علاقے نوں کافی اہمیت دتی۔ اس زمانے دے دو گورنراں دے مقبرے حالی وی خوشاب شہر وچ موجود اہن۔ ہک دا ناں شاہ بیگ خان ارغون خان دوراں تے دوجے احمد یار خان برلاس اے۔ شاہ بیگ ارغون دا مقبرہ گر چکیا اے۔ پر اس دے دوواں پتراں دیاں شاندار قبراں وی موجود اہن۔ ایہہ خاندان چنگیز خان دی نسل وچوں آہ تے بابر نال اتھے آیا آہ۔ انہاں توں وکھرا نواب احمد یار خاں برلاس دا مقبرہ موجود اے۔ ایہہ تے اس دے والد وی ٹھٹھہ دے گورنر رہے۔ بعد وچ انہاں دنیا داری ترک کر کے فقیری آلے پاسے آ گئے تے اہل خوشاب نے انہاں توں وڈا فیض حاصل کیتا۔ ایہہ فارسی زبان دے شاعر وی اہن تے یکتا تخلص ورتدے اہن۔ انہاں دی ہک کتاب مثنوی ہیر رانجھا فارسی زبان وچ یادگار اس دا ہک نسخہ پنجاب یونیورسٹی دی لائبریری وچ موجود اے۔ نواب صاحب دے والد نوں خوشاب دی جاگیر ملی۔ انہاندے والد دا ناں اللہ یار خان آہ۔ اوہ ملتان تے لاہور دے گورنر رہے۔ بعد وچ انہاں نوں خوشاب دی جاگیر بطور پنشن ملی تے نواب احمد یار خان دا بچپن اتھے خوشاب گزریا بعد وچ اوہ وی ترقی کر کے ٹھٹھہ دے گورنر بنے تے اخیر تے انہاں نوں وی خوشاب دی جاگیر بطور پنشن مل گئی۔ انہاں اتھے وڈے باغ بوائے جیہڑے موجودہ شہر دے مشرق آلے پاسے اہن۔ پہلاں اتھے باغ وچ انہاندا مقبرہ آہ۔ جد وڈی کانگ پاروں ہر شے تباہ ہو گئی تے نواب نوں موجودہ مقبرے وچ اتھوں کڈھ دوبارہ دفن کیتا گیا۔
میر ابو القاسم نمکین:
میر صاحب دے والد ماجد مشہد مقدس وچ امام صاحب دی درگاہ دے متولی آہن۔ انہاندا ناں ملا میر سبزواری آہ۔ ازبکاں دے حملے دی وجہ نال کابل آ گئے۔ انہاندا پتر میر ابوالقاسم کابل وچ مرزا حکیم دی ملازمت وچ آ گیا۔ بعد وچ لاہور آ کے اکبر دے امراء دے زمرے وچ داخل ہو گیا۔ کافی عرصہ سندھ وچ رہے۔ 1039ھ (1630ء) ٹھٹھہ دے گورنر بنے۔ بعد وچ اکبر نے بھیرہ خوشاب دی جاگیر جس وچ کھیوڑہ تے وڑچھا دیاں نمک دیاں کاناں آہن دے دتی۔ ہک واری میر ابوالقاسم نے نمک دی ہک رکابی بنوا کے اکبر نوں پیش کیتی جس وچ اپنی نمک حلالی دا اشارہ وی آہ۔ بادشاہ نوں ایہہ ادا بہوں پسند آئی تے اسنوں نمکین دا لقب دتا بعد وچ ایہہ لقب اسدے ناں دا حصہ بن گیا۔ میر ابوالقاسم نمکین دے پتر جس دا ناں نواب امیر خان ابوالبقا آہ۔ جہانگیر دے زمانے وچ وڈی ترقی کیتی تے شاہجہان دے زمانے وچ اوہ وی ٹھٹھہ دا گورنر بن گیا۔ اس دی سب توں وڈی یادگار ٹھٹھے دی جامع مسجد دی تعمیر اے، جیہڑی 1644ء وچ شروع ہوئی تے 1647ء وچ ختم ہوئی۔ اس تے نو لکھ روپے خرچ ہوئے۔ ٹھٹھے وچ امیر آباد دا محلہ اسدے ناں تے اج وی موجود ہے۔ اس توں علاوہ وی ٹھٹھے وچ کئی مسیتاں اس دی یادگار اہن۔ امیر خان سو سال توں اُتے عمر پائی۔ اس دی قبر آبائی قبرستان روہڑی وچ صفہ صفا جس دا ناں اے موجود اے۔
اس توں بعد اسے خاندان دے ہک ہور بزرگ میر امیر الدین خان حسین وی ٹھٹھے دے 1702ء وچ گورنر رہے۔ ایہہ عام فاضل تے شاعر وی اہن۔ 1714ء بمطابق 1127ھ وچ فوت ہوئے۔
ساڈے علاقے دے ہک ہور مشہور بندے نواب سعد اللہ خان دے صاحبزادے نواب حفظ اللہ ٹھٹھے دے گورنر رہے۔ ایہہ چنیوٹ دے رہن آلے اہن۔
شیر شاہ سوری خوشاب آیا تے اس دیاں یادگاراں وچوں عید گاہ، تالاب تے مسجد ہین۔ ہک غیر معتبر روایت دے مطابق خوشاب دا ناں وی اسے دا دتہ ہویا اے۔ جیہڑا ٹھیک نہیں کیوں جے اس توں پہلاں بابر تے تیمور اپنی تزکاں وچ خوشاب ناں دا ذکر کر چکے اہن جیہڑے اس توں پہلاں ہوئے اہن۔
ہمایوں وی شیر شاہ توں شکست کھا کے بھیرے توں بعد خوشاب آیا تے جد کامران نے پچھا کیتا تے گروٹ دی راہ ملتان چلا گیا۔ انہاں توں علاوہ محمود غزنوی، محمد غوری، التمش، قباچہ، قطب الدین ایبک سارے ایتھے آئے اہن۔
ضلع خوشاب وچ شیر شاہ سوری دیاں بنوائیاں ہوئیاں باؤلیاں گنجیال، بولا تے ہڈالی وچ ہن۔ اکبر دے زمانے دی گروٹ وچ محمد مہدی دی مسجد تے اورنگزیب عالمگیر دا بنوایا ہوئیا جمالی دا روضہ وی موجود اے۔ وڑچھے وچ ای مغلیہ دور دی ہک مسیت موجود اے۔ اس ضلع وچ سب توں قدیم عمارت کھٹہ وچ مندر تے امب شریف دے مندر ہین جیہڑے مسلمانوں دے آؤن توں پہلے دے ہین۔
ادبی لحاظ نال وی اس ضلعے وچ وڈے وڈے نامی گرامی لوک پیدا ہوئے جنہاں وچوں احمد ندیم قاسمی، عبد القادر حسن، ادریس آزاد، خدا بخش ساجد۔ آخری دو حضرات ناول نویس تے ڈرامہ نویس اہن تے کافی شہرت دے مالک اہن۔ پنجابی زبان دے مشہور شاعر پیلو دا تعلق وی ایسے سرزمین نال اے۔ اس نے پہلی واری مرزا صاحباں دا قصہ لکھیا۔ حافظ برخوردار جیہے بزرگ شاعر وی اس نوں استاد مندے اہن۔ بعد وچ آؤن آلے ہر شاعر نے اسنوں چنگے لفظاں نال یاد کیتا اے۔
رنجیت سنگھ نے 1809ء وچ خوشاب تے حملہ کرن واسطے دریائے جہلم دے پار مانگو وال ہیڈ کوارٹر بنا کے خوشاب تے چڑھ دوڑ پا تے جعفر خان بلوچ نوں پیغام بھیجیا کہ مقابلہ بے سود اے کسے بندے نوں گھل کے پتہ کر لوؤ کہ قلعے دیاں دیواراں نال بارود بھر کے اڈاؤن دا انتظام کر لیا اے۔ جعفر خان ہار من لئی تے خوشاب تے سکھاں دا قبضہ ہو گیا۔ استوں پچھے اس مٹھہ ٹوانہ ضلع خوشاب تے حملہ کر کے ٹواناں دی ریاست دا خاتمہ کر دتا تے ایہنوں اپنے جرنیل ہری سنگھ نلوا نوں دے دتا۔ ہر سنگھ نلوا شاہ شجاع وائی دے ہتھوں ماریا گیا تے رنجیت نے فتح خان ٹوانہ نوں پشاور لینے کان فوج دے کے بھیجیا۔ فتح خان نے دوبارہ اسنوں فتح کر کے سلطنت وچ شامل کر دتا۔ صوبہ خیبر پختونخواہ دا ضلع ہری پور اسی ہری سنگھ نلوا دے ناں تے ہے۔ نیز حسن ابدال دا گردوارہ پنجہ صاحب وی اسے دا بنوایا ہویا اے۔
جلال الدین خوارزم شاہ مغلاں توں شکست کھا کے اٹک دے کولوں دریائے سندھ نوں عبور کر اتھے سمرقند دے ناں تے قلعہ بنوایا تے نالے اس نالوں ہور محفوظ قلعہ تلاجھہ ضلع خوشاب وچ وی رہیا اس دے جرنیل سیف الدین قرلاغ نے کوہستان نمک تے کوئی 20 سال حکومت کیتی تے اپنے ناں دے سکے وی جاری کیتے جیہڑے اس علاقے وچوں عام ملدے اہن۔
احمد شاہ ابدالی دا ساڈے علاقے وچ کوئی چنگا تاثر نہیں کیوں جے اس دے جرنیل نور الدین یامزئی نے ساڈے علاقے نوں رج کے لٹیا تے ساڈے علاقے وچ ہک اکھان مشہور ہویا کہ
’کھادا پیتا لاہے دا، باقی احمد شاہے دا‘۔
یعنی جو کھا پی لیا غنیمت اے باقی احمد شاہ لٹ کے لے ویسی۔
ملک جعفر حیات ٹوانہ تے ملک فیر خان نون دا وی اصل وچ مٹھہ ٹوانہ نال ای تعلق اے۔ ہک متحدہ پنجاب دا آخری وزیر اعلیٰ تے دوجا متحدہ پاکستان دا آخری وزیراعظم آہ۔
اسے ٹوانہ خاندان دا ملک مبارز خان اس علاقے دا سرسید آہ اس شاہپور وچ اسلامیہ ہائی سکول بنوایا جیہڑا ترقی کر کے ہن۔ یونیورسٹی دے درجے نوں اپڑ گیا۔ سرگودھا سٹیشن تے مبارز سراں بنوائی۔ ایہہ ضلع خوشاب دا مختصر تاریخی جائزہ اے۔ حالی ہور دسن کان بہوں کجھ اے۔
دستاویزی ثبوت:
مسلماناں دے اتھے آؤن توں پہلاں اتھے سارے لوکاں دا مذہب بدھ مت آہ۔ اتھے انہاندے وڈے وڈے مدرسے، خانقاہیں تے سٹوپے اہن۔ جنہاں وچوں ہک مشہور کتبہ لدھا اے تے پڑھیا گیا۔ اوہ اتھوں کھیوڑہ دے کولوں لدھا آہ۔ اسنوں ہک جرمن ماہر آثار قدیمہ بھلر نامی نے پڑھ کے دسیا کہ اس جگہ تے استاداں دے واسطے ہک ہوسٹل بنایا گیا۔ ایہہ اس سکول دے استاداں دا آہ جس دا ناں ماہی ساساکا آہ۔ پورے برصغیر وچ اس ناں دے صرف چار مدرسے اہن جنہاں وچوں ہک ایہہ مدرسہ وی آہ۔ اتھے ہک سٹوپا وی آہ جیہڑا مقامی زمیندار نے ڈھاہ کے اسدیاں پتھر دیاں اٹاں نال مکان بنا لیا۔ اسے کتبے وچ دسیا گیا اے جے ایہہ کتبہ 1888ء وچ لدھا تے اسنوں پڑھن واسطے لاہور عجائب گھر گھل دتا گیا۔ اس نوں پڑھن توں پچھے پتہ لگا کہ ایہہ کتبہ کسے تورمانا شاہ جولیا دے دتے ہوئے سرمائے نال بنائے گئے استاداں دے ہوسٹل واسطے آہ اس وچ غلطی ایہہ ہوئی جے اس کتبے وچ تاریخ آلی جاہ خالی چھوڑ دتی گئی۔ شاید انہاں دا خیال ہوئے کہ جس دیہاڑے ایہہ لایا ویسی اس دیہاڑے تاریخ لکھ دتی ویسی پر افسوس کہ انج نہ ہو سکیا۔
اس وچ ایہہ وی دسیا گیا اے کہ اتھے بدھ مذہب دے سب توں وڈے مذہبی پیشوا دا ناں روٹا سدھا وردھی (Rota Sidha Virdhi) آہ۔ اس دی زبان سنسکرت تے مقامی پراکرت اے۔ جیہڑی پنجابی ای ہو سکدی اے۔ اس دے وچ ہک شہر دا وی ذکر اے جس دا ناں نسچیرہ دسیا گیا اے۔ ہو سکدا اے کہ اوہ موجودہ نوشہرہ ضلع خوشاب ای ہووے۔ ایسے کتبے وچ مہاتما بدھ دی وڈی تعریف کیتی گئی اے تے شہزادے تے شہزادیاں دا ذکر وی وڈے چنگے لفظاں وچ کیتا گیا اے جنہاں اس مدرسے دے بناون وچ حصہ پایا۔ اس کتبے دی تصویر تے ترجمہ جنرل کنگھم نے اپنی کتاب ایپی گرافیا، انڈیکا وچ صفحہ (238-41) تے کیتا اے۔ جے کسے نوں دلچسپی ہووے تاں اوہ لاہور عجائب گھر دی لائبریری وچوں جا کے ویکھ سکدا اے۔ کتبہ وی اتھے ای سٹور وچ موجود اے۔
دوجا کتبہ تے تریجا کتبہ امب شریف توں لدھے اہن۔ دوجا کتبہ اسے ویلے اس علاقے دا ضلع لیہ ہوون دی وجہ نال ایہہ اتھے اُٹھ تے گھلیا گیا پر اس دی پرچول کرن دے باوجود کوئی پتہ نہ لگ سکیا۔ اوہ اٹھ سمیت ای گم ہو گیا۔
تریجا کتبہ وی لاہور عجائب گھر وچ موجود اے تے ایہہ 3x2189 فٹ اے۔ اسنوں کسے پنڈت پڑھ کے دسیا کہ ایہہ کسے راجہ امبارخا (Ambarkha) دے متعلق اے جیہڑا مندھا تری دے پتر تے پروکستا دے بھرا دے بارے وچ اے جیہڑا انہاں شمسی سورمیاں وچوں آہ۔ جنہاں دے کئی شستر ہندوواں دی وڈی مذہبی کتاب رگ وید وچ موجود اہن۔ جیہڑی اج توں تقریباً 5 ہزار سال پہلے لکھی گئی اے۔ اس دا ایہہ وی مطلب ہویا کہ امب شریف تقریباً ہڑپہ تے موہنجوڈارو دے زمانے دا اے۔ ایہہ ماہرین دا کم اے کہ اتھوں ملنے آلے آثاراں دا کھوج لا کے اس دی تہذیب دا ٹھیک ٹھیک اندازہ لاؤن۔
امب شریف کسے زمانے وچ بدھ مت تے گندھارا تہذیب دا وڈا مرکز رہیا اے۔ اتھوں ملنے آلے بت ٹیکسلا توں ملن آلے بتاں دا مقابلہ کر سکدے اہن۔ کئی اتھوں اجیہے شاہکار وی ملے اہن جسدی نظیر کسے ہور علاقے وچوں نہیں ملدی۔ ایہہ سارے بت لوکاں کڈھ کڈھ کے ویچ چھوڑے جنہاں دیاں تصویراں راقم دے کول ہین تے انہاں توں وی کسے حد تائیں انہاں دے زمانے دا پتہ لگ سکدا اے پر حالے تائیں سوائے ڈاکٹر محمد اشرف صاحب دے کوئی ملیا نہیں۔ ڈاکٹر صاحب اج کل قائداعظم یونیورسٹی وچ جناب احمد حسن وانی دے جانشین ہین۔ کوئی ہور بتاں دے متعلق گھٹ جاندے ہین۔ ہک ہور وی کتبے دا ذکر جناب ڈاکٹر سیف الرحمن ڈار صاحب کیتا۔ جس دی تصویر پنجابی رسالے ۔۔۔۔۔۔ دے سامنے دے صفحے تے چھپی آہی۔ ایہہ وی حالی تائیں نہیں پڑھیا گیا تے لاہور دے عجائب گھر وچ موجود اے۔
انہاں ساریاں تسبیحاں دا رسم الخط۔۔۔ خرد شستی تے شاردا اے۔ زبان سنسکرت اے جیہڑی اس ویلے دی علمی زبان سمجھی ویندی آہی۔ بعد وچ ایہہ رسم الخط بدلدے بدلدے دیو ناگری تے اردو تے آ کے رکے۔
ہک ہور کتبہ جیہڑا فروشتی رسم الخط وچ اے۔ اس دے 30 لفظ اہن پر حالی تائیں کسے نہیں پڑھیا۔ کجھ کوشش کرن توں بعد پتہ لگا کہ کسے بندے دے ناں توں شروع ہوندا اے پر اگے پتہ نہیں لگ سکیا۔
کجھ کتبے 1960ء وچ سکیسر وچوں وی راڈار سٹیشن کان جد زمی ہموار کرن لگے تاں بدھ مت دی وہار تے وچوں ملے جنہاں دا کوئی پتہ نہیں لگ سکیا۔
اس توں بعد سون سکیسر دا ناں وی دسیا گیا اے کہ اس دا تعلق وی بدھ مت دے نال اے۔ سون اصل وچ سوہن اے جس دا مطلب خوبصورت اے۔ اگے ساکیامنی سر سے سکیسر بن گیا۔ ساکیامنی سر سے مراد بدھ دا تالاب۔ ساکیامنی مہاتما بدھ نوں آکھیا ویندا اے۔ سر سے مراد جھیل اچھانی ہے۔
ایہہ وی آکھیا ویندا اے کہ سکیسر دی چوٹی تے جیہڑا بدھ مت دا مرکز آہ اتھے وڈی رونق ہوندی آہی۔ سال بہ سال اتھے میلہ لگدا تے چاروں پاسیوں لوک گھنٹیاں وگیندے ہوئے تے بدھا اے بدھا اے دے نعرے لاندے پہاڑ تے زیارت کرن واسطے جاندے آہے۔
انہاں کتبیاں توں وکھرا ایتھے وڈے وڈے پرانے قبرستان اہن جتھے وڈیاں وڈیاں قبراں اہن یعنی 20x20 فٹ۔ ایہہ چبوترے دی شکل وچ اہن تے سواتے دی سطح بالکل ہموار اے تے مٹی پائی ہوئی اے۔ ایہہ مختلف رنگ دے پتھراں دیاں بنائیاں ہوئیاں اہن تے ہر اک دی بنتر وی مختلف اے۔ ہک قبر نوں پہلاں کسے بزرگ دی قبر سمجھ کے لوک وڈی عقیدت رکھدے اہن۔ اتھے کوئی ہندو ہندوستان جانے توں پہلاں اتھے اپنے زیورات دفن کر گیا۔ وت گورنمنٹ دی اجازت نال کڈھ کے لے گیا۔ بعد وچ لوکاں نے اس قبر نوں پٹ پٹ کے تقریباً ختم کر دتا۔ مین جد اس قبر دا پتہ لگا تے اتھے میں ویکھیا کہ اس دے سر آلے پاسے ترے لال رنگ دے پتھر تکون دی شکل وچ لگے ہوئے اہن۔ جد اس دے اندر آلے پاسے ویکھیا تے پتہ لگا کہ اندر آلے پاسے ہک خانہ بنایا گیا اے جس وچ مردے دا سر رکھیا ہویا اے، حالے تائیں اس دا پنجر موجود آہ۔ اس توں بعد لوکاں نے کئی قِراں تباہ کیتیاں۔ چٹے وچ وی ہک قبر نال ایہہ ہویا۔
لوک اس نال بڑی عقیدت رکھدے آہے پر کسے دوجے گروپ نے راتوں رات اس قبر دا صفایا کر دتا تے ہڈیاں وی باہر وگا چھوڑیاں۔ انہاں لوکاں نوں آکھیا تاں آہ کہ قبر وت بنا دیو پتہ نہیں بنائی اے کہ نہیں۔
انجے ہار چنکی دے نیڑے کجھ لوکاں ہک قبر پٹی خدا معلوم کوئی شے لبھی یاں نہیں۔ پر لوکاں ویکھیا کہ اوہ اتھے اپنا سارا سامان سٹ کے نہیں گئے تے پتہ نہیں لگا۔ کہ انج انہاں کیوں کیتا۔
اتھوں ملن آلے فاسل وی وڈے مشہور اہن۔ فاسل توں مراد انہاں جانوراں دیاں ہڈیاں اہن جیہڑیاں کروڑاں سال بعد بالکل پتھر ہو گئیاں اہن۔ ماہرین انہاں نوں ویکھ کے اندازہ لاندے اہن کہ اتھے کیہڑے کیہڑے جانور اہن۔
ایہہ وی عجب گل ویکھی کہ جاننے آلے توں بغیر تسی کوئی شے نہیں ڈھونڈ سکدے۔ اتھے ہک بندہ ای رہ گیا اے جس انگریز ماہرین دے نال کم کیتا اے تے اوہ ای رہبری کرے تاں عین اس جگہ تے لے ویسی جتھے جتھے فاسل موجود اہن ورنہ پہاڑیاں دے وچ پھرنا وی وڈا اوکھا کم اے تے جے کوئی شے ای نہ ملے تاں افسوس بہوں زیادہ ہوندا اے کیوں جے ایہہ آبادی توں کوئی ترے کلومیٹر اجیہا پینڈا اے جیہڑا کافی اوکھا اے۔ راستے وچ کئی جاہواں توں پہاڑی نالے ننگے پیریں پار کرنے پوندے اہن تے ہیٹھوں نوکیلیاں پتھر دیاں کنکریاں چبھدیاں اہن۔ دوجی گل ایہہ کہ پہاڑاں وچ کوئی سڑکاں تاں ہوندیاں نہیں اس واسطے اتاں تلاں ہو ہو کے بندہ تھک ویندا اے۔ ہاں جان توں پہلاں پانی دیاں بوتلاں ضرور نال لے کے جاؤ نہیں تاں واپسی مشکل ہو ویسی۔
ایہہ ساڈے ضلع خوشاب دی تاریخی اہمیت دا مختصر جیہا تعارف کرایا گیا اے۔ حالی ہور وی کئی شیٹاں اہن جیہڑیاں مضمون دے لما ہونے دے ڈر توں چھوڑ دتیاں اہن جے قارئین نے پسند کیتا تے باقی رہ گئیاں دا کسے دوجے مضمون وچ لکھ ویساں۔ ویسے تاریخ دے طالب علماں تے عوام نوں ہن دوجیاں تاریخاں نالوں مقامی تاریخاں نال دلچسپی ودھ گئی اے۔ اسے کر کے ہن ہر علاقے تے لکھیاں جا رہیاں اہن۔
